Was Goed
Was Goed bewees dat zelfs de meest alledaagse taken een bron van verwondering kunnen worden en was een stap naar een inclusieve, speelse en menselijke zorgomgeving. Samen met de manager van Meer en Oever ontwikkelde ik een concept dat de dagelijkse routine van wassen en vouwen transformeerde tot een inspirerende en creatieve ervaring. In dit lab onderzochten we hoe alledaagse handelingen – zoals het ophangen van was of het ruiken van zeep – konden veranderen in momenten van creativiteit en cocreatie. Zes kunstenaars uit verschillende disciplines werkten samen met bewoners, personeel en vrijwilligers. Zij werden uitgenodigd om op een nieuwe manier naar hun werk te kijken: niet als een taak, maar als een kans voor verbinding en creativiteit.
Met dank aan Amsta en Stichting RCOAK
Met Equal Arts, de Engelse Partner waarmee ik in 2025 samenwerkte in Tandem Europe-project NowHere, heb ik in 2016 en 2017 een project opgezet rond de komst van kippen in een zorginstelling. Tijdens de bezoeken aan Henpower in het Verenigd Koninkrijk kreeg ik het idee om het concept als inspiratie te nemen voor een uitvoering in Nederland. Met toestemming van Equal Arts heb ik het concept op twee locaties van ZGAO en Amsta in Amsterdam gerealiseerd. Ik heb ik hieraan mijn eigen draai gegeven, met meer, met vijf kunstenaars gesecteerd via een landelijke oproep en een ballotage.
Eitje bracht het onverwachte naar het Flevohuis: een kunstproject waarin kippen en kunst samenkwamen om het dagelijks leven op te schudden. Van september 2016 tot mei 2017 transformeerden de tuin van het Flevohuis in een creatieve en levendige ontmoetingsplek, waar kippen het middelpunt van inspiratie werden.
Met kunstenaars werkte ik samen om met bewoners, een startpunt voor gesprekken, verhalen en experimenten. Het hok met vier trotse Marans-kippen bracht mensen naar buiten, liet ze lachen en zorgde ervoor dat zelfs de meest introverte bewoners hun schulp verlieten. Ik betrok een ‘kipoloog’ op om met bewoners te filosoferen over de psychologie van de kippen en een boek te maken, een beeldhouwster met een ‘egg-bot’ om eieren te beschrijven met persoonlijke verhalen, een modeontwerper en een beeldhouwer die met blinden en slechtzienden werkt die sprekende eieren maakte.
Met de verhalen en inzichten opgedaan met Eitje, gecombineerd met de visie van de kunstenaars, maakte ik een reizende installatie die onder andere in het Dolhuys museum werd getoond.
Eitje, en het opvolgende project ‘TOK!” (Troetelkippen Ouderen en Kunst) definieerde kunst in de zorg op nieuwe manieren. Deelnemers ontdekten dat ze zelf konden bijdragen met wormen steken, hingen bij het hok, en buren met kippenkennis kwamen hun ervaringen delen, zoals liedjes over kippen uit Tunesië. De eieren werden verkocht aan familieleden, waarmee het eten van de kippen werdt aangeschaft. Het zorgpersoneel, geïnspireerd door de kunstenaars, ging creatief aan de slag met eigen thema’s. Zelfs buurtbewoners raakten betrokken, met kaarten die op de Dappermarkt werden opgehaald teruggestuurd werden met boodschappen van Amsterdammers over kippen en andere dieren. Voor mij was Eitje een bewijs van wat kunst kan toevoegen aan het verlevendigen van de zorg met dieren.
* Henpower- Eitje in het Flevohuis werd opgevolgd door TOK! Troetelkippen Ouderen en Kunst op de Amsta-locatie Van ’t Hoflaan in Amsterdam
Escape spelen
Ontsnappen vraagt om een doel. Wat is het dat je wil achterlaten? Waaraan wil je ontsnappen? Wat drijft je verder, en vooral: waarnaartoe?
Sinds 2022 onderzoek ik deze vragen met kunstenaars, zorgpartners, een gamedesigner en een webdesigner. Wat maakt dat mensen écht gaan spelen? Welke onderdelen en ingrediënten zetten mensen aan het werk, laten ze meedoen en maken ze nieuwsgierig? Het zijn geen eenvoudige vragen, maar de zoektocht zelf is al een avontuur, een dynamisch proces waarin we samen ontdekken wat mensen inspireert, activeert en verbindt.
Expedities, Speurtochten en Safaris
Wat gebeurt er als je ergens loopt, kijkt, verzamelt, en maakt? Met kunstenaars maak ik audiotours, safari's en expedities.
• ZorgKrijgers Spaarndammerbuurt: Speurtochten met bewoners, buurtgenoten en kinderen waarin we verhalen verzamelen en verborgen schatten vinden.
• Expeditie SNOES Flevohuis: een ervaring waarin 100 ezoekers opnieuw leerden kijken, luisteren en voelen door kunst en ontmoetingen.
• Rondje Nieuwe(N)Meer: verhalen en wandeling rond het terrein Nieuwenmeer het Nieuwe
Carola Kruiswijk over Expeditie SNOES in het Flevohuis Amsterdam:
Vandaag bezocht ik Expeditie SNOES, een kunstproject voor mensen met dementie, in een verzorgingshuis.
Een project waarvoor je heel gevoelig afgestemd moet zijn, anders kijk, hoor en voel je er overheen. Het woord ritueel viel niet eenmaal, en toch was het een rituele ervaring.
Word ik wel eens met een koosnaampje aangesproken? Ja, vertel ik aan de dames van Wasv(r)ouwen. Ze stempelen het op een zakdoek. Ik heb mijn knuffelnaam bij me in lichtgroene stempelletters. Ik hoef het maar te lezen.
Ik schrijf een levensverhaal voor een Weesbeest. Een knuffel die op zoek is naar een nieuwe eigenaar. Wie ontfermt zich over mij als ik mijn oude leven kwijt ben? Hier maakt elk weesbeest een kans. Ik zie de foto’s van de nieuwe levens.
Ik laat me meenemen door de verzamelde levensmotto’s en verhalen van het Mijmerbureau. Ik hoor verhalen van mensen die op de rand verkeren van spreken, gissen en vergissen. Door de woorden heen luisteren is geboden. Het is een wonder als we elkaar verstaan.
Huid-aan-huid dansen in Café Tijdloos. Ik weet niet wie hij is, die me met moeite laat gaan omdat hij zo graag wil vertellen maar niet meer uit zijn woorden komt. Hij gaat dansen met de Knuffelschoondochter en ik zie hoe hij zijn vinger opsteekt als hij een melodie herkent. Ik ben dan al onderweg naar Muzikado. Mijnheer B. beweegt zijn knieën op de maat van de Waterkant en is verrukt als hij de gitaar op schoot krijgt en de zachte ploinkjes hoort. Snaar voor snaar.
Wie niet kan praten kan altijd nog zingen en fluiten. Die kan zich laten koesteren door alles wat tevoorschijn komt uit de bijzondere zakjes van de Verwonderjurk. Dansvoile of een vogelgezang. Bellenblaas of een nachtmelodietje voor boven de wieg. Een waaier om te wuiven als het even te veel wordt.
Dan zit ik geblinddoekt in een kring en praat over afhankelijk zijn met mensen die ik niet kan zien – en zij mij niet. Ik krijg onverwachte smaakbommetjes in mijn mond, op een moment dat ik niet kan beïnvloeden en met een intensiteit die ik niet kan voorzien.
Vrijheid bestaat uit neezeggen. Of uit overgave aan wat er komt. Ben ik ooit zover dat ik dat zonder spelen kan?
Verloren zijn en gevonden worden, verliezen en vinden. Ver voorbij woorden. Wat weet ik van veiligheid als je niets meer over hebt dan je eigen huid?
De wereld wordt zo klein als mijn vertrouwen.
Of zo groot.
NowHere (Tandem Europe)
NowHere was een uitwisselingsproject tussen Stichting Kunst in de Zorg, de UvA en Equal Arts (Engeland) met als doel het schrijven van een manifesto Kunst&Dementie, uitwisslingen tussen de organiosaties en om kunstenaars uit beide landen een gezamenlijke creatieve ruimte te bieden om over hun werk te kunnen nadenken, . Met Marjolein Gysels, Universiteit van Amsterdam (UvA) en Alice Twaight, creative producer van Equal Arts (U.K) heb ik in 2025 een Tandem Europe project vormgegeven onder de naam NowHere. Doel was het uitwisselen van ervaringen van de organisaties Stichting Kunst in de Zorg en Equal Arts, kunstenaars van Zona's Kiosk en Equal Arts samen laten werken en een manifest Kunst en Dementie schrijven. In het verlengde van Nowhere organiseerde ik in het najaar van 2015 NowHere Station, een kunstenaars-lab in het Flevohuis.
De twee projecten hadden het doel om het veld van kunst en dementie in groter samenwerkingsverband met de verschillende betrokken partijen (kunstenaars, zorgverleners en onderzoekers) verder te ontwikkelen. Het project NowHere Station was noodzakelijk om de inzichten, deskundigheid en kennis die uit die internationale samenwerking voortkwam zo goed mogelijk te onderbouwen met een praktijkproject.
Nowhere en Nowhere-Station waren complementair en voedden elkaar: NowHere met de ideeën en reflekties van hen die betrokken zijn in dit werk, en NowHere Station integreerde deze ideeën en bood een platform om ze in de praktijk te brengen en ze onder de kritische aandacht van een bredere groep kunstenaars te brengen die ervaring hebben in het werken met deze groep.
Dr. Marjolein Gysels, UvA:
Dit project heeft kunst en onderzoek (zowel artistiek, als wetenschappelijk) gecombineerd. Het onderzoekselement was geïntegreerd in het Tandem NowHere project terwijl NowHere Station het onmisbare praktijkgedeelte mogelijk heeft gemaakt. Het project, was interdisciplinair en hoewel het op een lokaal niveau actief was, was het ook internationaal georiënteerd waardoor we ook ons draagvlak hebben kunnen verbreden en bevindingen hebben kunnen delen, bespreken en inzichten gaandeweg hebben kunnen meenemen in de aktiviteiten.
Dit project heeft een grote stap gezet in de kennisontwikkeling van het gebied van kunst en dementie. Daar waar er in eerdere projecten aarzelende eerste pogingen gedaan werden om contact te zoeken met mensen met dementie, hen een mooi moment te geven en zo bij te dragen aan hun kwaliteit van leven, hebben we hier voort kunnen bouwen op deze eerste resultaten en succesingrediënten kunnen identificeren en vastleggen. Er zijn in NowHere en NowHere Station dingen bereikt waarvoor de combinatie onderzoek-praktijk, kunst-wetenschap, interdisciplinair, en lokaal-internationaal verantwoordelijk is.
Met De Tafel van Vier wilde ik een verbinding leggen tussen vertegenwoordigers van vier groepen: kwetsbare oudere, vrijwilliger, kunstenaar en zorgprofessional. Het doel was om vrijwilligers ( zgn actieve senioren die als vrijwilligers willen bijdragen aan de ouderenzorg) te inspireren en begeleiden om hun talenten in te zetten voor het welzijn van kwetsbare ouderen in verpleeghuizen.
Door workshops en creatieve samenwerkingen ontstonden nieuwe manieren om kwetsbare ouderen te betrekken en te inspireren, terwijl vitale ouderen hun eigen werkwijze en stem ontwikkelden.
Met vierdaagse workshoptrajecten hebben we vitale ouderen opgeleid om ontmoetingen met kwetsbare ouderen vorm te geven. Deze trajecten omvatten:
• Zorgvuldige observatie en documentatie: Leren kijken, luisteren en verhalen vastleggen.
• Creatieve experimenten: Gebruik van poëzie, beeldende kunst, spelvormen en muziek om interacties te verrijken.
• Eigen inbreng stimuleren: Vitale ouderen werden uitgedaagd hun eigen talenten en ideeën in te brengen, van het organiseren van een activiteit tot het bedenken van verrassende ontmoetingsvormen.
Tijdens De Tafel van Vier werden vitale ouderen niet alleen begeleid, maar ook geïnspireerd om hun eigen rol vorm te geven. Sommigen traden op als postbodes die brieven en verhalen uitwisselden tussen bewoners. Anderen werden spelleiders, verzamelaars of creatief coaches. De trajecten waren ontworpen om vitale ouderen zelfstandig te laten werken, terwijl zij begeleid werden door kunstenaars met ervaring in de ouderenzorg. Kwetsbare ouderen waren geen passieve ontvangers; hun verhalen, reacties en ideeën vormden de basis voor de activiteiten.
De Tafel van Vier kwam tot stand met een bijdrage van Amsta en van Vitaliteit ontmoet kwetsbaarheid (Vitok) Stichting Sluyterman van loo, R.C.O.A.K. , en Stichting Kunst in de Zorg
Productie: Janneke Kersbergen en Laurie Kuipers
Kunstenaars:
Laurien Mulder
Riska Wijgergangs en Monique Hoving
Ulrike Bartels
Jaap Oostra
Sinds 2014 organiseer ik 'Pyjama Party's' in verpleeghuizen. Met Pyjama Pret bracht ik kunst en warmte naar de vroege en late uren in verpleeghuizen, momenten die vaak aan de aandacht ontsnappen maar juist zo waardevol kunnen zijn. Het project draaide om zachte, intieme activiteiten die bewoners hielpen de dag ontspannen te beginnen of af te sluiten, en tegelijkertijd ruimte boden voor verbinding en plezier. Door zachte, speelse interventies te organiseren in een tijd waarin bewoners vaak minder actief zijn, creëerden we een gevoel van ritme, warmte en samenzijn.
’s Avonds vulden we de gangen met muziek, terwijl bewoners in hun pyjama en slaapmutsjes samenkwamen om liedjes te zingen en verhalen te luisteren. Voor het slapengaan deelden we knuffels uit.
Ook in de vroege uren is tijd voor Pyjama Pret begonnen we de dag met ochtendgymnastiek, waarbij beweging en zachtheid centraal stonden. Ook hier speelde muziek een grote rol, samen met activiteiten die bewoners uitnodigden om rustig wakker te worden en de dag met een glimlach te starten.
Met dank aan : Sevagram Limburg voor de inspiratie voor het concept, en het Oranjefonds voor het project Pyjama Pret in 2021
Oh Wat Ben Je Mooi: Mode, Eigenheid en Autonomie
In 2020 en 2021 werkte ik samen met Sonja van Dort aan Oh Wat Ben Je Mooi, een project waarin mode, eigenheid en autonomie van ouderen centraal stonden. Cliënten werden niet alleen deelnemers, maar ook mede-ontwikkelaars van het project. Samen gaven we vorm aan een reeks creatieve workshops, die culmineerden in een knallende modeshow vol energie, trots en plezier.
Voor dit project werkte ik samen met de getalenteerde workshopleiders van Zona’s Kiosk, specialisten in het werken met ouderen in zorginstellingen. In de workshops stond de creativiteit en het plezier van de cliënten voorop, en dat leverde fantastische momenten op.
Al deze activiteiten kwamen samen in de modeshow Oh Wat Ben Je Mooi, waarin iedere deelnemer zijn of haar creaties en persoonlijkheid kon laten schitteren. Als aandenken kreeg iedereen een bedrukt t-shirt en een sieraad mee naar huis. Dit project was een viering van de kracht en eigenheid van de deelnemers.
De openbare is vol plekken die over het hoofd worden gezien, vol verhalen, geluiden, verstopte schatten. Elke plek, elk verhaal wordt een bouwsteen voor iets nieuws: een route, een kaart, een ervaring of een kunstwerk. Samen met bewoners en kunstenaars bouw ik aan iets wat verbindt en transformeert.
Zie www.Veramaps.nl voor:
2023, 2024: Geluksplekken Noord: Amsterdam 750 jaar
Kunstsafari’s en digitale soundtracks van mensen en van plekken in Amsterdam Noord
2022, 2023: Spelen in de Spaarndammerbuurt
In de Spaarndammerbuurt leidde dit tot een verhalenkaart met als thema buiten spelen, vroeger en nu.
2021, 2022, 2023: Rondje Nieuwe(N)Meer
Verhalen en natuur samen in een route rond het Nieuwe Meer.
2018,2019: Art-Bnb
Op het terrein de Nieuwenmeer, waar mijn studio zich bevind, organiseerde ik Art- BnB met en voor internationale kunstenaars die ik manchet met kunstenaars werkzaam op het terrein.
2014: Expeditie SNOES
In Amsterdam Oost opende ik de deuren van een gesloten afdeling in een verpleeghuis voor honderd buurtbewoners, die deelnamen aan een expeditie dwars door het gebouw. De gangen, kamers en tuinen werden het decor voor een ontdekkingstocht vol ontmoetingen en verrassingen.
Websites en sociale media
www.veramaps.nl
www.kunstkiosk.nl
Facebookpagina's:
Zona's Kiosk Presenteert
MeerTonen
Rondje Nieuwe(N)Meer